II. Meşrutiyet’le birlikte Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda sosyalist dünya görüşünü savunan bir grup milletvekili vardı.
Bunlar Tatil-i Eşgal Kanunu’nun görüşülmesinde, 1910 bütçesinin tartışmalarında ve bir yıl sonra Kanun-ı Esasi’nin 35. maddesinin tartışmalı oturumlarında kendilerini “Osmanlı sosyalistleri” diye tanımlamışlardı.
Bulgar, Ermeni ve Yahudi olan bu milletvekilleri arasında Erzurum mebusu Vartkes Efendi, (Vartkes Serengülian) Celal Bayar’ın da belirttiği gibi “parti disiplini içinde yetişmiş, prensip sahibi sosyalist bir milletvekiliydi”. Yine Bayar anılarında Vartkes Efendi’nin ordunun siyasetle uğraşmasının yasaklanmasını istediğini ve bunun için çaba sarf ettiğini anlatmaktadır.
Meclis-i Mebusan’da sendikal haklar ve grev konusunda sert konuşmalar yapan, sosyalist kuruluşlara ve derneklere yapılan baskıları kınayan, müterakki vergiyi savunan Selanik Mebusu Vlahov Efendi (Dimitar Vlahov) 1878’de Makedonya’da doğdu. Liseyi Selanik’te, üniversiteyi Sofya’da okuduktan sonra Makedonya İç Devrimci Örgütü’nekatıldı. Bu kuruluşta Merkez Komitesi’nde görev yaparken Makedonya’nın özerkliğini savunan Federal Halk Partisi’nden Selanik milletvekili seçildi. Selanik Sosyalist İşçi Federasyonu ile yakın ilişki içindeydi. Meclis’de Balkan Federasyonu’nu destekleyecek çalışmalar yaptı. Daha sonra Bulgaristan’da çeşitli dışişleri görevlerinde bulunan Vlahov Efendi Viyana’da La Federation Balkanique dergisini çıkarttı. Bulgaristan Komünist Partisi’ne girdikten sonra (1925) Sovyetler Birliği’ne gitti. Burada bir süre mülteci olarak yaşadıktan sonra 1943’de Yugoslavya’ya dönerek hükümete girdi. Dimitar Vlahov 1954’de öldüğünde Yugoslav Prezidyumu’nda Makedonya temsilcisiydi.
İstanbul Milletvekili Zohrap Efendi (Krikor Zohrab) ise Vankes ve Vlahov Efendi’lerle birlikte sosyalist grubun görüşlerini savundu.
Meclis’de bu milletvekilleri dışında Sivas milletvekili Dagavaryar Efendi, Kozan milletvekili Muradyan Efendi, Siroz mebusu Dalçef Efendi ile Pavlov Efendi’ler de sosyalist grupla birlikte, davranıyorlardı.
Kaynak: www.1mayis.info