Ayrımcı Sözlük
“500 yıl efendiliğini ettiğimiz, sütçü Bulgarlar,
domuz çıbanı Sırplar ve meyhaneci Yunanlar.”[1]
“Acemi nalbant gavur eşeğinde dener kendini“[2]: “Mesleğinde yeni olan kimse, ilk denemelerini gözden çıkarılabilecek malzeme üzerinde yapar” anlamına gelen ayrımcı bir atasözü. Aynı atasözünün Kürtler üzerinden de dillendirildiği görülmektedir.
“Bugün pazar, gavurlar azar“[3]: Gayri-Müslimleri aşağılamaya yönelik ayrımcı bir deyiş.
“Gavur“: Bu kelime, günlük dilde Gayri-Müslim ile kötüyü özdeşleştirir. Argo kullanım anlamı ise “kasap”tır.[4] “- İttihatçı ne demek? – İttihatçı mı? Savaşta bunlar yendirmiş bizi… Vatan hainiymiş bunlar… Bildiğin, gavur…”[5]
“Gavur … gibi yanmak“: Irkçı ve cinsiyetçi argo bir deyiş. “Reco’nun bin bir emekle çizdiği resimleri gavur … gibi yanan sobaya soktu.” (Metin Kaçan – Ağır Roman)[6]
“Gavur etmek“[7] / “Gavur olmak“: Boşa götürmek anlamında kullanılan ayrımcı bir deyim.
“Gavur eziyeti“: Bile bile verilen zahmeti ya da eziyetli işi anlatmak için kullanılan ayrımcı bir deyim.
“Gavur gavurluğunu yapar“: Kötüden kötülük gelir anlamında kullanılan ayrımcı bir deyiş.
“Gavur icadı“: Özellikle teknik konudaki yeniliklere yönelik tutucu duruşun ayrımcılıkla birleşen ifadesi.
“Gavur inadı“: Yumuşatılamayacak inat türünü anlatan ayrımcı bir deyim.
“Gavur orucu gibi uzamak“: Bir işin gereğinden çok sürdüğü anlamında kullanılan ve Türk Dil Kurumu sözlüğünde halen bulunabilen ayrımcı bir deyim.
“Gavur ölüsü“: Günahı bol olduğu için oldukça ağır anlamına gelen bu ayrımcı deyim, gayri-Müslimleri aşağılama amacı güder.
“Gavur tohumu” / “Gavur dölü“: Gayri-Müslimleri aşağılamak için kullanılan bu ayrımcı deyim, Müslüman bir kimse için kullanıldığında “hain” anlamına gelir.
“Gavur tüfeği gibi yatmak“: “İşe yaramaz”, “tembel” anlamında kullanılan ayrımcı bir deyim.
“Gavurun (cavırın) ekmeğini yiyen, gavurun kılıcını çalar (kuşanır)“[8]: “Kişi, hoşlanmasa da, geçimini sağlayan kişiye hizmet eder.” anlamında kullanılan ve Türk Dil Kurumu sözlüğünde halen bulunabilen ayrımcı bir atasözü.
“İstavroz fidesi“: Hıristiyanlara karşı kullanılan bu ayrımcı deyim, “gavur tohumu” ile aynı anlama gelir.
“İstavrozundan başlamak“: Hıristiyanlara ayrımcı bir gönderme yapan bu deyim, ağır küfür edileceğini belirterek göz korkutma amacı güder.
“İstavrozunu şaşırmak“: Neye uğradığını bilmemek anlamına gelen ayrımcı bir deyim.
“40 yıldır patriğin eşeğini becermek“: Bu ırkçı ve cinsiyetçi deyiş, tecrübeli kişileri betimlemek için kullanılır.
“Kürt, gavura göre Müslümandır“: Kürtleri “kötünün iyisi” olarak gösteren, hem gayri-Müslimleri hem de Kürtleri aşağılayan ırkçı bir deyiş.
“Papaz“: Hırıstiyan din adamı anlamına gelen bu terim argo kullanımında; “hoşgörüsüz ve yaşlı kimse”, “yaşlı ve nemrut erkek” ve “hela” anlamına gelir.[9]
“Papaz olmak“: İki ya da daha fazla kişi arasındaki ilişkinin bozulması durumunda kullanılan ayrımcı bir argo deyiş.
“Papaz uçurmak“: İçkili alem yapmak anlamına gelen ayrımcı bir argo deyiş. “Bir akşam şunun şurasındaki incirlerin altında çilingir sofrasını kurup bir papaz uçuralım.”[10]
“Papaza borcunu ödemek“: İşemek, dışkılamak anlamına gelen ayrımcı bir argo deyiş.[11]
“Papaza gitmek“: Tuvalete gitmek anlamına gelen ayrımcı bir argo deyiş.[12]
“Papazcı“: Üçkağıtçı anlamına gelen ayrımcı bir argo deyiş.[13]
“Papazı bulmak“: Kötü bir sonuçla karşılaşmak ya da ölmek anlamına gelen ayrımcı bir argo deyiş. “Senin pencereye bir erketeci koymazsan hep beraber papazı bulduğumuz gündür, gözünü seveyim babacığım, göster kendini.”[14]
“Papazı kaçırmak“: Bu ayrımcı argo deyiş, eğlencenin dozunu kaçırmak anlamına gelir.[15]
“Para kısmını gavur kazanır, Müslüman harcar“[16]: Özellikle İç Anadolu’da kullanılan gayri-Müslimlere yönelik ayrımcı bir atasözü. Ör: “Bir zamanlar ‘Parayı gavur kazanır, Müslüman yer’ dermişiz. Çoktandır, ‘Araçları gavur yapar, biz hazıra konarız keka!’ diyoruz.”[17]
Notlar:
1- Yusuf Akçura, Türk Yurdu Dergisi, Cilt. 3, 1913.
2- Ömer Asım Aksoy, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2 Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkilap Kitabevi, m. 15.
3- Margulies, bu deyişin Yahudilere uyarlanmış bir versiyonunu, İstanbul Yahudileri üzerine yazdığı kitabın başlığı için kullanmıştır: Roni Margulies, Bugün Pazar Yahudiler Azar: İstanbul Yahudileri Hakkında Kişisel Bir Gözlem, Kanat Kitap, 2006.
4- Hulki Aktunç, Türkçe’nin Büyük Argo Sözlüğü, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1. Baskı, 1998, s. 119.
5- Kemal Tahir, Yorgun Savaşçı, İstanbul: İthaki Yayınları, 3. Baskı, 2007, s. 14.
6- A.g.e., s. 119.
7- A.g.e., s. 119.
8- Ömer Asım Aksoy, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2 Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkilap Kitabevi, m. 1230.
9- Aktunç, s. 233.
10- Osman Cemal Kaygılı – Çingeneler, s. 234.
11- A.g.e., s. 233.
12- A.g.e., s. 233.
13- A.g.e., s. 233.
14- Ratip Tahir Burak – Hapishane Hatıraları, s. 233 – 234.
15- A.g.e., s. 234.
16- Kemal Tahir, Rahmet Yolları Kesti, İstanbul: İthaki Yayınları, 4. Baskı, 2011, s. 71.
17- Kemal Tahir, Yorgun Savaşçı, s. 111.