Alpbuğra Bahadır GÜLTEKİN
Radikal Gazetesi
Seattle’dan kopup gelen popüler kültür tutkusuna bir yenisi daha eklendi: İnternet radyoları. Müdavimleri giderek çoğalan online radyo dinleme alışkanlığı artık Türkiye’yi de sarmış durumda. Klasik radyolarla rekabet eden bu fenomen nasıl doğdu? Türkiye’de en çok hangi internet radyoları dinleniyor? Sizin için araştırdık…
Tam en sevdiğiniz şarkı çalarken araya giren DJ’in “Bu şarkıyı tüm sevenlere yolluyoruz” mesajından mı rahatsız oldunuz, yoksa her iki parçada bir müzik keyfinizi baltalayan malum reklamlardan mı? Her hareket ettiğinizde bozulan frekansın çızırtılarıyla sağırlaşan kulağınızdan mı dem vuracaksınız? Yoksa o kulağa hitap eden düzgün bir radyo kanalı bulamayışınızdan mı? Siz şikâyet ededurun, teknolojinin nimeti internet radyoları klasiklerin tahtını sallamaya başladı bile. Hatta karasal frekans üzerinden yayın yapan belli başlı radyolar da (TRT de buna dahil) internete doğru geçiş yaparken, kimisi de RTÜK ve onun mevzuatlarıyla uğraşmadan, maliyetsiz ve kolay bir sistemle kendi evinde kendi radyosunu kuruyor.
Türkiye’de yapılan araştırmalara göre nüfusumuzun yüzde 70’e yakını radyo müdavimi. Bu pastanın hatırı sayılır bir dilimini ise internet dinleyicileri oluşturuyor. Böylesine büyük bir pazarda her türlü mali/maddi dertten uzakta kurulan internet radyoları da haliyle revaçta. Artık şirketlerin, üniversitelerin, meslek odalarının ve hatta derneklerin bile radyoları var. Söylemeden geçmeyelim, İstanbul Kültür Üniversitesi başta olmak üzere, birçok eğitim kurumunda da internet radyoculuğu dersi verilmeye başlandı. Sayıları son günlerde hızla artış gösteren ve müdavimleri için neredeyse bağımlılık haline gelen internet radyoculuğu şu günlerde piyasadaki 18. yılını dolduruyor.
O artık bir yetişkin!
İçinde bulunduğumuz yıl itibariyle artık çocukluktan çıkıp reşitliğini kutlayan online radyo tutkusu, tıpkı fenomen haline gelen birçok ‘teknoloji odaklı popüler kültür öğesi’ yoldaşı gibi ABD’nin Seattle kentinden kopup gelme. Tarihler 1994’ü gösterdiğinde, Microsoft ortağı Paul Allen’ın kurduğu bilişim şirketi ‘Starwave’, o sıralar sadece şirket çalışanlarına hitap eden basit bir radyo yazılımının kurulmasına öncülük eder ve böylelikle internet radyosunun temelleri yavaştan atılmaya başlar. Tabii, yayının hedefi motivasyon, hedef kitlesi de şirket çalışanları olunca, dalgaları kurum dışına ulaşmayan radyo basit bir ‘verim arttırma aracı’ olmaktan öteye gitmez. Ta ki, internet bağlantısı olan her bilgisayara bu yayını ulaştırma fikri doğana kadar.
Aynı yılın sonlarına doğru oluşturulan bir sistem sayesinde, karasal frekans kullanmaksızın ilk radyo yayını başlar. O sıralar evrensel bir başarı elde etmeye yeni başlayan rock grubu ‘Sky Cries Mary’, internet üzerinden yayın yapan ilk grup olma unvanını kazanırken, ilk online konseri de efsane rock grubu Rolling Stones tarafından verilir. Tarihe düşen anekdotlardan biri olarak eklemek gerekir ki, Mick Jagger’in malum konsere başlangıç konuşması biraz tedirginlik doludur: “Bu gece internetten bizi dinleyen herkese hoş geldiniz demek istiyorum, umarım bağlantı kopmaz.” 20. yüzyılın sonlarına doğru dünyada hayat yavaş yavaş sanal ortama taşınmaya başlarken, ABD eğitim sisteminin olmazsa olmazı üniversite radyoları da internete doğru kayıverecektir. Ancak ‘Amerikan Besteciler, Yazarlar ve Yayıncılar Derneği’ne (ASCAP) kayıtlı ilk radyonun kurulması ve internet radyolarının okyanusun öte tarafına, Avrupa’ya taşınması ise Londra merkezli Virgin Radio’nun doğmasına, 1996 yılının ortasına denk gelecektir.
Türkiye’ye de gelişi geç olur elbet
İnternet radyosu tutkusunun Türkiye’ye ne zaman vardığı hakkında elimizde kesin bir bilgi olmasa da, gazete arşivlerine kısa bir göz attığımızda, 2004 yılının sonlarına doğru Onur Engin ve İlke Şahin adındaki iki arkadaşın Nuist adını verdikleri bir online radyo sayesinde radyoculuk hayallerini gerçeğe dönüştürdüğünü görüyoruz. Hatta o sıralarda radyolarda çalan şarkıların telif hakları da dünyaca ünlü telif kuruluşların Türkiye temsilcisi MSG tarafından kontrol ediliyor. Tabii ki ülkemizde internet radyolarının mantar gibi patlaması da bu döneme denk gelenlerden. Sebep belli: İnternet radyosunun karasal frekans üzerinden yayın yapan radyolara göre avantajları bir hayli yüksek. Çünkü normal bir radyo frekansından yayın yapmak oldukça maliyetli ve de zahmetli. Bildiğimiz FM radyolarıyla kıyasladığımızda, internet radyosunun hem ucuz, hem kolay oluşu tercih edilebilirliğini yükseltiyor. Eli klavye tutan herkesin kurabileceği basitlikte programlar sayesinde bir taşla vurulanlar kuş sürüsünden hallice.
Benim de radyom olsun!
İnternet radyosu furyası şimdilerde o kadar yaygınlaştı ki, içindeki DJ’lik duygusunu bastırmak istemeyenler için online radyo alternatifleri sadece iki tık uzaklıkta yer alıyor. İhtiyacımız olanlar ise hızlı bir internet bağlantısı, programı yayacak basit bir ‘radio stream’ altyapısı ve de tabii ki şarkılarınızın yer aldığı bir playlist. Bu arada bilgisayarınızda müzik dinlemek için Winamp veya Windows Media Player benzeri şarkı oynatıcısının da bulunması şart. Shoutcast.com, Flatcast.com gibi altyapı sağlayan internet sitelerinden indirilecek ücretsiz programı kurmak ve kurulum aşamasında bilgisayarınızın ihtiyaç duyduğu diğer eklentileri yüklemek, sizi online radyo dünyasına bir adım daha yaklaştıracak. Bütün bu eksiklerinizi tamamladığınızda ise aynı altyapı sayesinde yayın yapacağınız ‘server’ size internet radyoculuğunun kapılarını ardına kadar açıyor. Artık dinleyicilerinize uzaklığınız bir mikrofon mesafesinde.
Mevzuun asıl zorlu kısmı ise bu noktadan sonra başlıyor, çünkü radyoya dinleyici bulmak biraz zahmetli bir iş. Öncelikle müzik listenizde yer alacak şarkıların belirli bir kitleye hitap ediyor olması, ikincisi de yayınınızın sürekliliğe sahip olması gerek. İşte dananın kuyruğu burada kopuyor, bireysel yapılan yayınlar basit bir hevesin ötesine pek geçmediğinden, büyük bir heyecanla açılan radyolar henüz amatörlük aşamasını geçemeden yerini çöplüğe bırakıyor. Ancak bazı internet radyoları var ki, onların dinleyici sayısı kolay kolay azalmayacak gibi. Gerek müzik zevkleriyle, gerekse programlarıyla kolay kolay unutulmayacak birer marka haline geliyor.
TELİF MEVZUU NE ALEMDE?
Avukat Cengiz Balcı: Normalde 3 Mart 2001’de değişikliğe uğrayan Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 4. Ek Maddesine göre internette popcast üzerinden izinsiz yayın yapmak telif haklarının ihlali anlamına geliyor ve yasal prosedür ona göre işliyor. Ancak reklamsız yayın yapan ve ticari amaç gütmeyen kişiler için böyle bir durum yasal olarak söz konusu değil. Dolayısıyla herhangi bir ihlal durumu oluşmuyor.
NEREDEN NEREYE GELDİ?
Radyoyu icat ettiği söylenen pek çok insan vardır fakat 1895 yılında radyo aracılığıyla ilk mesaj yollayan Guglielmo Marconi’nin mucit olduğu kabul edilir. 1947 yılında transistörün icadı radyo teknolojisi için bir devrim olurken, 2000’lere geldiğimizde radyo yayını ağdan sürmektedir.
Nor Radyo
“Başta Türkiyeli Ermeniler olmak üzere Anadolu coğrafyasında yaşayan tüm halkların kendilerini özgürce ifade edebilecekleri ve kültürlerini paylaşabilecekleri bir internet radyosu projesidir” bildirisiyle yayın hayatına başlayan Nor Radyo, emin adımlarla devam ettiği bu yolda üçüncü yılını devirmek üzere. Çokkültürlülüğün ve bir arada yaşamın sesi olduğunu savunan ve bu bağlamda her türlü ayrımcılığa karşı barış ve kardeşlikten yana tavır alan Nor Radyo’nun yayın akışında hem Ermenice, hem Türkçe hem de Kürtçe şarkılar yayımlanıyor. Sloganı ise dünyanın tüm sesleri birleşin!
http://www.norradyo.com
Bira.FM
Keyif yalnız gitmez mottosuna sahip internet radyosu Bira.fm dinleyicinin içinde bulunduğu moda göre çeşitli yayın kanallarına sahip. ‘Plajda’ ve ‘Partide’ bölümünde çalan canlı müziklerle kopmanın eşiğine gelirken, ‘Yalnız (Tek)’ tuşunu tıklayarak melankoliğe bağlayabiliyorsunuz. Dinleyicilerini kendine bağlayan bir diğer özelliği ise reklam ve şarkının orta yerinde konuşan DJ’ler gibi can sıkıcı hadiselerin hiç bulunmaması.
http://bira.fm
Radyo Babylon
Geçen sene bu zamanlarda kurulan Radyo Babylon, keşfedilmeye hazır grupları dinleyiciye tanıtan ve birbirinden etkileyici tınılara sahip duyulmadık şarkıları playlistinde barındıran internet radyolarının başında geliyor. Bunun yanında ara ara Babylon’daki canlı performans kayıtlarını da dinletme imkanı sunuyor. Radyonun hedefi ise aşikâr: “İnternet ortamında onlarcasına denk geldiğimiz sıradan bir playlist radyosunun çok ötesinde; insan elinin değdiği, kulağınızı güvenle teslim edebileceğimiz yeni bir platform olmak.”
http://radyobabylon.com
Radyo Boğaziçi
1992 yılında kurulan radyo Boğaziçi Türkiye’nin ilk üniversite radyolarından bir tanesi. Tarihçesi Robert College günlerine dayanan ve kısa bir süre öncesine kadar FM bandından yayınına devam eden radyo daha çok öğrencilere hitap ediyor. Her telden müziğin çalındığı ve internet üzerinden yayına katılan dinleyicilerin istek parça gönderebildiği oluşum, müzik ve güncel konular üzerine söyleşilerinde yetkin konuklar ağırlarken, bu aktifliğiyle yayın hayatının her haftasında dinleyicilerinin karşısına yeni alternatiflerle çıkarak kendini geliştiriyor.
http://www.radyobogazici.net
Sol Radyo
Sol Haber portalının resmi radyosu henüz bir yılını doldurmadı ama ‘hayata soldan bakanların sesi’ sloganıyla geniş bir dinleyici kitlesi yakalamayı başardı. Radyonun playlistleri poptan nispeten uzak, daha çok geleneksel tınılarla bezeli kaliteli şarkılardan oluşuyor. Ancak bu geleneksel şarkılar kadar programlar da epey ilgi çekici. Mesela ‘Liseliyiz Solcuyuz’ programında lise öğrencilerinin gelecek sorunları masaya yatırılırken, ‘Sovyetler Birliği’nde Müzik’ programında Smugliyanka ve Katyusha gibi efsanevi Rusça şarkılar çalıyor.
http://radyo.sol.org.tr/
Radyo Havan
2009 yılında yayın hayatına başlayan Radyo Havan İstanbul Eczacı Odası’nın radyosu. Meslek odası yayın organı olmasından dolayı çoğunlukla eczacılara hitap ediyor. İstanbul’da da 5 bin 500’den fazla eczacı olduğunu düşündüğümüzde günlük aldığı hit bir hayli yüksek. Pop müzikten rock’a, alaturkadan 45’liklere varan geniş bir müzik arşivi var. Bunun dışında siyaset, spor, dünya ve kültür sanat programları da ayrıca mevcut.
http://radyohavan.org
Bi’Nevi Radyo
1990’lı yılların sonlarına doğru Kaan Çaydamlı ile Mete Avunduk’un sunduğu radyo programı ‘Kaybedenler Kulübü’ yaklaşık yedi yılın ardından bir gece yayın hayatına son verdi. Ancak 2011’in başında vizyona giren aynı isimli film, programın geçmişten gelen o nostaljisini tekrardan canlandırarak zaten sahip olduğu büyük sükseyi perçinlemeyi bildi. O sıralar radyo başında ikilinin sohbetlerine kulak verenlerin isteği üzerine tekrardan mikrofon başına geçen Çaydamlı ve Avunduk, şimdilerde Bi’Nevi Radyo’da yayın hayatına devam ediyor.
http://www.bineviradyo.com/
Sourberry
Ekşi Sözlük bünyesinde faaliyet göstermesine rağmen sözlük dışındaki internet kullanıcılarının da büyük bir ilgiyle takip ettiği internet radyosu Sourberry’de günün hemen her saatinde farklı bir DJ yayın yapıyor. Şarkılardan çok programların ilgi çektiği ve sohbet ortamıyla dinleyicilerin de eşlik ettiği radyoda, geniş bir yelpazeden çeşit çeşit temalar yer alıyor. Bazı bazı doksanlı yılların gülümseten şarkıları çalarken, bazen ise tiyatro dünyasına derin bir yolculuğa çıkabiliyorsunuz. ‘Gökyüzünde karpuz kesen Kırgızlar’ ise takip edilesi bir başka radyo saati.
http://www.sourberry.org