Agos Gazetesi
Çağdaş Gazeteciler Derneği önemli bir karara imza atarak 1915’te öldürülen dokuz Ermeni gazeteci ve yazarı Türkiye’de Öldürülen Gazeteciler listesine ekledi.
ÇGD Genel Başkanı Ahmet Abakay, Agos’a yaptığı açıklamada, yapılan yayınlar ve uyarılar üzerine, öldürülen Ermeni gazetecilerin isimlerini listeye eklediklerini, listede yer almayan ve hakkında bilgileri eksik olan isimleri de eklemeye hazır olduklarını söyledi.
ÇGD, bundan önce Türkiye’de öldürülen gazeteciler listesinde 67 isme yer veriyordu. Ancak dernek, internet sitesinde yapılan son değişiklikle, 1915’te katledilen dokuz Ermeni gazetecinin isimlerini listeye ekledi. Bu isimler, Rupen Zartaryan, Siamanto (Adom Yarcanyan), Yervant Sırmakeşhanlıyan (Yeruhan), Armen Doryan, Levon Larents, Tılgadıntsi (Hovhannes Harutyunyan), Krikor Zohrab, Taniel Varujan ve Rupen Sevag’dan oluşuyor.
Konuya daha önce ilk olarak Tutuklu Gazetecilerle Dayanışma Platformu’ndan Necati Abay dikkat çekmiş, hazırladığı bir dosyada, Türkiye’de gözaltında kaybedilen veya öldürülen gazeteciler arasında 1915’te öldürülen gazetecilere de yer verilmesi gerektiğini vurgulamıştı. Daha sonra bu konuya ilgi duyan gazeteci Bülent Tellan da, Abay’ın hazırladığı dosyadaki isimlere, Agos’un geçmiş sayılarını tarayarak ulaşabildiği yeni isimler eklemiş ve hazırladığı dosyayı, 2010 yılında Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin (TGC) “Öldürülen Gazeteciler Araştırma Yarışması”na sunmuşu. “Kanla Sansür” başlığını taşıyan bu dosyada, 22 Ermeni gazetecinin söz konusu listeye eklenmesi gerektiği tezini işleyen Tellan’ın çalışması, TGC tarafından “dikkate değer” bulunmuştu.
Kaleme aldığı yazılarda konuya dikkat çekenlerden biri de Ragıp Zarakolu oldu. Türkiye’de sansürün kaldırılmasının yıldönümü olarak kutlanan 24 Temmuz’larda, öldürülen Ermeni gazetecilerin de anılması gerektiğini söyleyen Zarakolu, konuyla ilgili bir yazısını, “Dileriz, Basın Müzesi’nde katledilen gazeteciler bölümüne, 1915 yılında yaşamını yitiren, Ermeni kimlikli, başyazarı, editörü, muhabiri ve basın emekçisi ile tüm bu değerli insanların anısına bir köşe düzenlenir” dileğiyle bitirmişti.
ÇGD Başkanı: Mesleki ve insani görevimiz
Agos Genel Yayın Yönetmeni Rober Koptaş, 11 Şubat 2011 tarihli köşe yazısında, “Türkiye’de kaç gazeteci öldürüldü?” diye sormuş, 1915’te tutuklanan ve ardından katledilen 88 Ermeni gazeteci-yazarın adlarını sayarak, bu kişilere “Öldürülen gazeteciler” başlıklı listelerinde yer vermenin gazeteci meslek örgütlerinin vicdani borcu olduğunu söylemişti. Ali Bayramoğlu’nun, Koptaş’ın yazısına dikkat çeken, Yeni Şafak’ta 17 şubat günü yayımlanan “Hangi cinayetler, hangi ölüler bizim?” başlıklı yazısı ise konunun daha geniş bir çevre tarafından tartışılmasını sağladı.
Bu gelişmeler üzerine harekete geçen ÇGD, ilk adımda, hakkında bilgiye ulaşabildiği dokuz Ermeni gazetecinin adını listesine ekledi. Derneğin başkanı Ahmet Abakay, 33 yıllık bir geçmişi olan derneğin, demokrasi, insan hakları, basın, düşünce, ifade özgürlüğü, temel hak ve özgürlükler konusunda hassasiyet gösteren bir çizgi izlemeye özen gösterdiğini, atılan adımın bu tavrın bir gereği olduğunu dile getirdi. “Türkiye’de basının en önemli konularından biri öldürülen gazetecilerdir” diyen Abakay, Cumhuriyet tarihi boyunca öldürülen gazetecilerin sayısının 80’i bulduğunu, ancak eldeki kayıtların yeterliliğinin tartışılır olduğunu dile getirdi.
Abakay, Ermeni gazetecilerin isimlerine nasıl ulaştıklarını ise şöyle anlattı: “Bir süre önce Necati Abay’ın yönetimindeki, ‘Tutuklu Gazetecilerle Dayanışma Platformu’nun gönderdiği duyuruda dikkatimizi çeken bir nokta oldu. Bu duyuruda Türkiye’de öldürülen gazeteciler listelerinde olmayan Ermeni gazeteci-yazarların isimleri dikkati çekiyordu. Önce Agos’ta Rober Koptaş ve ardından da Yeni Şafak gazetesinde Ali Bayramoğlu aynı konuya değinerek, öldürülen Ermeni meslektaşlarımızın basın örgütlerinin kayıtlarında yer almadığını vurguladı. Üyelerimizden eski TRT çalışanlarından Şahika İzmen beni arayarak, ilgili yazıları okumamı istedi. Bu haklı uyarı üzerine web sitemizdeki öldürülen gazeteciler listesine, Ermeni arkadaşlarımızın, büyüklerimizin isimlerini ekledik. Bu geç kalınmış bir eksiklikti. Dikkatsizliğimizin de bunda etkisi olabilir. Bu liste de eksik olabilir. Yeni bilgiler elde edersek eksiklerimizi gidermek mesleki ve insani görevimiz olacaktır.”
“Listeyi tam olarak bilemiyoruz”
Kaleme aldığı “Kanla Sansür” isimli çalışması TGC tarafından “dikkate değer” bulunan gazeteci Bülent Tellan da, Agos’a yaptığı açıklamada, öldürülen gazetecilerin, TGC ve ÇGD gibi meslek örgütleri tarafından net bir şekilde listelenememesinin kendisi bu alanda çalışmaya ittiğini söyledi. TGC’nin yarışmasına başvurmak için hazırlanırken, 1915 yılında Osmanlı tebaası çok sayıda başyazar, editör, muhabir ve basın emekçisinin de tehcir edilmiş olduğunu fark ettiğini söyleyen Tellan, Tutuklu Gazetecilerle Dayanışma Platformu Sözcüsü Necati Abay’ın daha önce yayımlanmış çalışmasını güncelleyip yeni bilgiler ekleyerek, 1915’te öldürülen 22 Ermeni gazetecinin ismini tespit ettiğini anlattı.
Gazetecilik mesleğinin pek çok sorunu olduğunu söyleyen Tellan, bunları, “örgütlenememek, geçmişimizden ders alamamak ve tepkilerimizi güçlü bir şekilde ortaya koyamamak” olarak sıralıyor ve şunları söylüyor: “Bugüne kadar dövülen, işkence edilen, mesleğini yaptığı için tutuklanan, yargılanan, hapsedilen ve öldürülen gazetecilerin –ideolojik, etnik, dinsel ayrımlar olmaksızın– kim olduğunu bile tam olarak bilemiyoruz. Gazetecilerin bu cehaleti, yeni şiddet gösterilerine neden oluyor. Bu nedenle Türkiye’de gazetecilik mesleğinin ortaya çıktığı ilk günlerden bugüne kadar öldürülen gazetecilerin tam bir listesini çıkartmak, yaşamına kastedilen gazetecilerin kimliklerini, öldürülme nedenlerini tespit ederek, öldürülmelerinin asıl nedeninin halkın “haber alma hak ve özgürlüğün” engellenmesi çabası olduğunu sergilemeye çalışmak bir tür vicdani borçtu.
‘Öldürülen Gazeteciler’ listesine eklenen Ermeni gazeteciler
Rupen Zartaryan
1874’te Siverek’te doğdu. Dzağig, Masis, Şirag ve Arevelyan Mamul, Jamanak, Azadamard, Meğraked gazetelerinde çalıştı. 24 Nisan 1915’te İstanbul’da tutuklandı. Bir süre Ayaş hapishanesinde tutulduktan sonra öldürüldü.
Yeruhan
(Yervant Sırmakeşhanlıyan)1870’te İstanbul, Hasköy’de doğdu. Dzağig, Arevelk, Şarjum, Şaviğ, Püzantion, Jamanak, Anahit, Sisvan, Lusaper, Arevelk gazetelerinde çalıştı. 1915’te Harput’ta iken tehcir edildi. Eşi ve iki çocuğu ile birlikte, Elazığ-Diyarbakır yolu üzerinde, Mastar Dağı’nda, Deveboynu adıyla anılan yerde öldürüldü.
Armen Doryan
(Hraçya Surenyan) Üsküp’te doğdu. Paris’te yaşadığı yıllarda L’arène adlı bir dergi yayımladı. Bir gece, İstanbul’da ders verdiği okulda tutulanarak götürüldü.
Levon Larents
(Kirişçiyan) 1875’te Samatya’da doğdu. Püzantiyon, Tzayn Hayrenyats, Murc gazetelerinde çalıştı. Kuran-ı Kerim’i Ermeniceye çevirdi. 24 Nisan 1915’te İstanbul’da tutuklandı.
Rupen Sevag
(Çilingiryan) 1885’te Silivri’de doğdu. Pek çok gazetede şiirleri ve yazıları yayımlandı. Azadamard gazetesinde çalıştı. Osmanlı ordusunda tabip subay olarak görev yaptığı sırada öldürüldü.
Taniel Varujan
1884’te Sivas’ta doğdu. Pazmaveb, Keğuni, Anahid, Şirag, Razmig, Hayrenik gazete ve dergilerinde çalıştı, Navasart adlı yıllığı yayımladı. 24 Nisan 1915’te tutuklandı.
Siamanto
(Adom Yarcanyan) 1878’de Eğin’de doğdu. Vağvan Tzaynı, Anahid, Panper, Şirag, Troşag, Razmig, Azadamard gazete ve dergilerinde çalıştı. 24 Nisan 1915’te tutuklandı. Ve ardından katledildi.
Tılgadıntsi
(Hovhannes Harutyunyan) 1860’ta Harput’ta doğdu. Dönemin bütün önemli gazete ve dergilerinde yazdı. Harput’tan tehcir edildi.
Krikor Zohrab
1861’de İstanbul’da doğdu. Masis gazetesini yönetti, dönemin çeşitli gazetelerinde yazdı. İstanbul mebusuydu. Urfa yakınlarında katledildi.